Spadek po zmarłym może być dziedziczony na różne sposoby, w zależności od tego, czy pozostawił on po sobie testament, czy nie. Jednak i w takim przypadku nie zawsze podział pozostawionych dóbr będzie zgodny z tym, czego życzyła sobie dana osoba. Jak więc wygląda dziedziczenie w Polsce? Kto może uzyskać spadek po zmarłej mamie, mężu lub babci? Oto najważniejsze zasady.
Czy spadek dziedziczy się automatycznie?
Spadek po zmarłym dziedziczy się automatycznie w przypadku, gdy nie pozostawił on testamentu. Wówczas mówi się o dziedziczeniu ustawowym, które obejmuje wyłącznie określonych członków rodziny, tak zstępnych, jak i wstępnych – o ile żyją. Spadek po zmarłym mężu/żonie należy się również żyjącemu współmałżonkowi. Co istotne, jeśli dany spadkobierca zmarł przed stwierdzeniem nabycia spadku, a nie był jedyną osobą, która dziedziczyła, jego udział przechodzi na pozostałych wymienionych w testamencie. Jeśli natomiast miałby otrzymać cały majątek zmarłego, stosuje się dziedziczenie ustawowe.
W jakiej kolejności dziedziczy się spadek?
Spadek bez testamentu mogą otrzymać wyłącznie określone osoby. Pierwszą grupę spadkobierców ustawowych stanowią wszystkie dzieci oraz pozostały małżonek spadkodawcy. Jeśli w gronie zstępnych znajduje się osoba zmarła (syn lub córka), która pozostawiła własne dzieci, otrzymają oni równy udział w tej części spadku, która należała się jego ojcu/matce. Spadek po zmarłej osobie mogą otrzymać również jego rodzice. Dzieje się tak w sytuacji, gdy dana osoba w ogóle nie miała dzieci i miała lub nie miała współmałżonka. Tutaj od stanu cywilnego zależy głównie udział, jaki otrzymają rodzice zmarłego. W określonych przypadkach można odziedziczyć także spadek po zmarłym bracie lub siostrze.
Jak dzieli się spadek po zmarłym?
Dziedziczenie ustawowe przewiduje określony podział majątku pozostawionego przez zmarłą osobę. Co więcej, wymiar spadku po zmarłym w dużej mierze zależy od liczby i stopnia pokrewieństwa osób, które mają prawo do jego otrzymania.
Spadek po zmarłym rodzicu
Spadek po zmarłym ojcu/matce należy się pozostałemu współmałżonkowi w części nie mniejszej niż 1/4 i wszystkim dzieciom – niezależnie od tego, czy pochodzą z małżeństwa czy nie. Jeśli więc w pierwszej grupie spadkobierców znajdują się 2 osoby, każdy otrzymuje po 1/2, a jeśli 3 – po 1/3. Jednak w przypadku, gdy dziedziczy 5 osób, w tym współmałżonek, ten otrzymuje on 1/4 udziału, a pozostałe 3/4 dzielone jest na dzieci. Spadek po śmierci ojca lub matki w tym konkretnym przypadku wynosiłby więc 3/16.
Spadek po zmarłym współmałżonku, który nie miał dzieci
Spadek po śmierci męża, w przypadku gdy nie miał on w ogóle dzieci, otrzymuje żona oraz inni członkowie rodziny zmarłego. Wówczas jej udział wynosi 1/2. Pozostała połowa może zostać rozdzielona pomiędzy:
- dwójkę żyjących rodziców (po 1/4 udziału) lub przypaść matce (1/2), jeśli ojcostwo nie było ustalone.
- pozostałego jednego żyjącego rodzica (1/4 udziału) i dzieci, które dziedziczyłyby po drugim z rodziców, a więc rodzeństwo i przybrane rodzeństwo. Otrzymują oni do podziału ¼ spadku po zmarłym bracie lub siostrze, a wymiar ich udziału zależy od liczby spadkobierców w tej grupie spadkowej.
- pozostałego jednego żyjącego rodzica (1/4 udziału) i dzieci oraz wnuki, które miałyby prawo do dziedziczenia po drugim rodzicu. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy jedno z rodzeństwa spadkobiercy umrze, ale pozostawi po sobie potomków.
Małżonek może otrzymać również cały spadek po zmarłym. Warunkiem tego jest jednak brak dzieci, żyjących rodziców, rodzeństwa oraz siostrzeńców i bratanków.
Spadek po zmarłym w przypadku rozwodu
W przypadku rozwodu byli małżonkowie nie dziedziczą po sobie. Spadek po zmarłym mężu lub żonie można otrzymać wyłącznie w przypadku pozostawania w małżeństwie w momencie śmierci. Podobnie dziedziczenie wygląda, gdy sądownie orzeczono separację. Jeśli jednak małżeństwo nie uregulowało jej prawnie, mimo tego, że prowadziło osobne życia, pozostały małżonek znajduje się w pierwszej grupie spadkobierców ustawowych i dziedziczy na równi z dziećmi osoby zmarłej.
Czy po śmierci trzeba przeprowadzić postępowanie spadkowe?
Przeprowadzenie postępowania spadkowego nie jest obowiązkowe, jeśli zmarły pozostawił sobie tylko niewielki majątek. W takim przypadku nie ma także żadnego ograniczenia czasowego względem tego, kiedy należy zająć się jego podziałem. Może to więc nastąpić nawet kilka lub kilkanaście lat po zgonie spadkodawcy. Co więcej, upływ czasu nie ma wpływu na to, kto może dziedziczyć – jeśli ktoś ma prawo do spadku, utrzymuje go do czasu swojej śmierci. Później znów majątek ten wchodzi do spadku po nim.
Natomiast w innych przypadkach, niezależnie od tego czy zmarły pozostawił testament, czy nie, należy wystąpić do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Kieruje się go do Wydziału Cywilnego Sądu Rejonowego właściwego dla ostatniego stałego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Aby sądownie potwierdzić spadek po śmierci rodzica czy innego krewnego, należy przedstawić komplet dokumentów. Powinien on zawierać następujące informacje i akty:
- imię, nazwisko i adres wnioskodawcy oraz wszystkich innych osób, które mogą być spadkobiercami tak ustawowymi, jak i testamentowymi.
- dane osoby zmarłej (imię, nazwisko, datę i miejsce śmierci oraz ostatni adres stałego zamieszkania) wraz z aktem zgonu.
- wszystkie akty wskazujące na pokrewieństwo spadkobiercy ze zmarłym, szczególnie akty urodzenia i akty małżeństwa.
- testament lub testamenty, o ile zostały sporządzone.
Po potwierdzeniu kompletności dokumentów sędzia wyznacza termin rozprawy, w trakcie której stwierdzi nabycie spadku. W tym momencie jego postanowienie jeszcze nie jest prawomocne. Jeśli nikt nie wniesie apelacji, decyzja uprawomocni się po 3 tygodniach od ogłoszenia.
Ile czasu jest na przyjęcie spadku po zmarłym?
Chociaż postępowanie spadkowe można przeprowadzić praktycznie w każdym terminie, spadkobierca ma tylko 6 miesięcy na złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Dotyczy to sytuacji zarówno, gdy zmarły pozostawia po sobie majątek, jak i długi – te w świetle polskiego prawa także się dziedziczą. Aby uniknąć konieczności ich spłacania, spadek – po śmierci ojca, brata czy każdej innej osoby – można przyjąć z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Dzięki temu spadkobierca odpowiada za długi zmarłego jedynie do wartości otrzymanego majątku.
Jakie jeszcze formalności trzeba dopełnić w związku ze śmiercią bliskiej osoby? Zobacz: Gdzie i jakie dokumenty złożyć po śmierci bliskiej osoby?
Co wchodzi w skład spadku?
Spadek po zmarłym obejmuje przede wszystkim:
- ruchomości – samochody, wyposażenie domu, biżuteria, dzieła sztuki itp.,
- nieruchomości – domy, mieszkania, działki, ale także własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, prawo użytkowania wieczystego,
- środki pieniężne – zgromadzone w gotówcie i koncie bankowym, przy czym wyjątek stanowią pieniądze objęte dyspozycją na wypadek śmierci.
Do tzw. masy spadkowej wchodzą także środki zgromadzone w Otwartym Funduszu Emerytalnym, ekwiwalent za niewykorzystany urlop, niewypłacone wynagrodzenie za pracę czy prawa rzeczowe – między innymi hipoteki i zastawy. Jednocześnie warto pamiętać, że dziedziczy się także długi zmarłego.
Natomiast spadkobiercy nie mogą otrzymać w spadku zezwoleń i koncesji, kar administracyjnych, świadczeń emerytalnych i rentowych – z wyjątkiem tych, które stały się należne za życia spadkobiorcy. Dziedziczeniu nie podlega również odprawa pośmiertna.
Jeśli potrzebujesz pomocy z organizacją pogrzebu lub dopełnieniu formalności związanych ze sprawami urzędowymi i spadkowymi, zwróć się do zakładu pogrzebowego Styks. Służymy całym naszym doświadczeniem, aby pomóc rodzinie i przyjaciołom godnie pożegnać ukochaną osobę. Z kolei dzięki szerokiemu zakresowi świadczonych usług, możemy kompleksowo realizować ceremonie ostatniego pożegnania, począwszy od transportu zwłok, poprzez przygotowanie ciała i pomoc w wyborze trumny, aż po kompletną oprawę. Nasz zakład pogrzebowy we Wrocławiu może podjąć się także dopełnienia różnych rodzajów spraw związanych z zamknięciem spraw doczesnych zmarłej osoby.